Podcast Filosofie

“Vrijheid, gelijkheid, Bentham” Met deze ironische variatie op het motto van de Franse Revolutie, onthult Karl Marx dat vrijheid slechts een holle ideologie is, als je er wel over spreekt, maar het geen materiële werkelijkheid laat worden. Hoe denkt Marx over vrijheid en natuur? Wat is de vervreemding die het kapitalisme veroorzaakt? En waarom trappen mensen in het marktdenken als dat niet ten dienste van de gemeenschap staat, maar ten dienste van individueel winstbejag? Te gast is Paul Cobben De denker die centraal staat is Marx

“Er is een voortdurende dialectiek tussen de pure verwondering en de redenerende en systematiserende verwerking ervan. In deze dialectiek speelt het filosofisch denken zich af.” Op deze manier drukte de Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven uit dat de verwondering over dát iets er is niet overschaduwd moet worden door de vraag naar wát en waarom iets is. Waarom noemde hij de waaromvraag “de duivelsvraag”? Op welke manier verzette hij zich tegen parmantig denken? Waarom kunnen we hem met recht een filosoof noemen, in plaats van een filosofoloog? Te gast is Wil Derkse De denker die centraal staat is Cornelis Verhoeven

“De ecologie noodzaakt ons tot een herbezinning op de wetenschap en politiek. We drukken dit uit met de term Parlement van de Dingen. Het legt rekenschap af van wat al onder ons bestaat: de hybriden die nu zo talrijk zijn geworden dat de zuiveringsautoriteiten – de wetenschap, de politiek – zich er geen raad mee weten.” Zo drukt de Franse filosoof Bruno Latour uit dat de scheiding tussen menselijke actoren en niet-menselijke actoren onnatuurlijk is en opgeheven moet worden. Waarom moet wetenschap niet alleen inzichten delen, maar ook vertellen hoe de inzichten zijn ontstaan? Hoe kijkt hij aan tegen een nieuwe relatie tussen mens en natuur? En op welke manier kunnen ook dingen een bijdrage leveren aan ethiek? Te gast is Peter Paul Verbeek De denker die centraal staat is Latour

"Dat wat in zichzelf noodzakelijk bestaat heeft geen oorzaak; terwijl dat wat in zichzelf mogelijk bestaat, wel een oorzaak heeft.” Vanuit deze redenering bouwde de islamitisch filosoof Ibn Sina of Avicenna de gehele kosmos op. Waarom is Avicenna zo’n waterscheiding in de islamitische filosofie? Hoe kwam hij als eerste met de termen existentie en essentie? En wat is er goddelijk aan de maan? Te gast is Cornelis van Lit De denker die centraal staat is Avicenna

"Elke eenvoudig substantie heeft relaties die alle andere substanties uitdrukken en daarom is elke eenvoudig substantie een levende, eeuwige spiegel van het universum.” Op deze manier drukte de Duitse filosoof Gottfried Wilhelm Leibniz uit dat het universum niet bestaat uit ontzielde materie en verder niets, maar organisch en bezield is. Hoe integreerde Leibniz wiskunde, natuurkunde, psychologie en metafysica in zijn denken? Welk verhaal plaatste hij tegenover het atomaire wereldbeeld van Descartes en Newton? En hoe toonden 200 jaar na zijn dood de relativiteitstheorie en de kwantumtheorie zijn gelijk aan? Te gast is Paul Schenderling De denker die centraal staat is Leibniz

"De menselijke natuur is geen machine die men naar een model kan bouwen en precies dat werk kan laten doen waarvoor hij gemaakt is, maar een boom, die naar alle kanten moet kunnen uitgroeien en zich moet kunnen uitbreiden, in overeenstemming met de innerlijke krachten die er een levend ding van maken." Op deze manier drukte de Engelse filosoof John Stuart Mill uit dat de mens de vrijheid moet hebben om zijn individualiteit te kunnen ontdekken. Wat houdt Mills beroemde schadebeginsel in? Hoe komt in zijn denken zowel de Verlichting als de Romantiek terug? Waarom was hij een warm pleitbezorger van gelijke rechten voor man en vrouw? Te gast is Daniël Boomsma De denker die centraal staat is Mill

“Het collectieve onbewuste is de geweldige geestelijke erfenis van de ontwikkeling van de mensheid, die wordt wedergeboren in iedere individuele hersenstructuur. Het bewustzijn is slechts een kortstondig verschijnsel. Het onbewuste daarentegen is de bron van alle stuwende psychische krachten.” Zo drukte Carl Gustav Jung uit dat de filosofie zich niet alleen moet richten op het rationele en bewuste, maar ook ruimte moet maken voor het onbewuste. Hoe ziet Jung de relatie tussen het onbewuste en bewuste? Op welke manier kwam hij tot zijn verschillende persoonlijkheidstypes? En waarom kwam het op het concept ‘libido’ tot een breuk tussen Jung en Sigmund Freud? Te gast is Rico Sneller. De denker die centraal staat is Jung.

“Het zijn dezelfde rivieren waar wij instappen en het zijn niet dezelfde. Wij zijn het en wij zijn het niet” Zo drukte de Griekse filosoof Herakleitos uit dat alles in wording is en er toch orde is. Op welke manier ontketende Herakleitos een revolutie in de geschiedenis van het denken? Hoe brak hij met de mythische wereldbeschouwing? En waarom grepen Nietzsche en Heidegger 25 eeuwen later op zijn denken terug? Te gast is Dirk de Schutter De denker die centraal staat is Herakleitos

"Vrijheid voor de wolven, is meestal de dood voor de schapen." Op deze manier drukte Isaiah Berlin uit dat de mate van vrijheid van een mens om zo te leven als hij wil, moet worden afgedwongen tegenover andere waarden als gelijkheid en rechtvaardigheid. Waarom verzette Berlin zich tegen het monisme in politieke ideologieën? Hoe maakte hij onderscheid tussen negatieve en positieve vrijheid? En waarom was Marx voor hem zowel een genie als een vijand? Te gast is Thijs Kleinpaste De denker die centraal staat is Berlin

“Midden in de nacht, toen alle dingen in stilte zwegen; toen werd in mij geboren, een verborgen woord.” Zo gaf de Duitse filosoof Meister Eckhart aan dat we niet moeten leven vanuit controle en beheersing, maar vanuit een houding van ontvankelijkheid. Wat bedoelt Eckhart met dat denken aan het zijn vooraf gaat? Welke invloed heeft hij gehad op de fenomenologie en het existentialisme? En wat bedoelt Eckhart met zijn uitnodiging om te leven zonder waarom? Te gast is Welmoed Vlieger De denker die centraal staat is Eckhart

“De mens is een zelf. Maar wat is het zelf? (..) Een zelf is een verhouding die zich tot zichzelf verhoudt, en die zich in deze verhouding tot zichzelf, tot iets anders verhoudt.” Zo drukte Søren Kierkegaard uit dat de mens zichzelf een opgave is. Hoe ziet hij de spanning in de mens tussen vrijheid en noodzakelijkheid, eindigheid en oneindigheid? Waarom is mens zijn onlosmakelijk verbonden met angst? En hoe kan het dat hij als religieus denker zo’n grote invloed heeft gehad op filoso fen als Heidegger, Sartre en Camus? Te gast is Paul van Tongeren De denker die centraal staat is Kierkegaard

“De menselijke conditie is er een van moreel falen, gecombineerd met een opmerkelijke, voortdurende terugkeer naar een idee van goedheid als uniek en absoluut.” Zo drukte Iris Murdoch de spanning uit tussen het ideaal van het goede en de rommeligheid van het alledaagse leven. Op welke manier probeerde Murdoch een brug te slaan tussen existentialistisch en analytisch denken en tussen klassiek en modern denken? Waarom houdt ze een pleidooi tegen egoïsme en voor unselfing? En hoe kunnen we volgens haar onderscheid maken tussen kunst en kitsch? Te gast is Edith Brugmans De denker die centraal staat is Murdoch

“De mens heeft de vaardigheid talen te bouwen, waarmee zich elke betekenis laat uitdrukken, zonder er enig idee van te hebben, hoe en wat elk woord beduidt. – Zoals men ook spreekt, zonder te weten, hoe de afzonderlijke geluiden voortgebracht worden. De omgangstaal is een deel van het menselijk organisme en niet minder gecompliceerd dan deze.“ Zo drukte Ludwig Wittgenstein uit dat we taal heel vanzelfsprekend gebruiken, zonder dat we doorhebben hoe complex het is. Hoe wilde Wittgenstein de taal opschonen en reconstrueren? Waarom vond hij dat je over de werkelijk belangrijk dingen, niet kan spreken, maar moet zwijgen? En op welke manier ziet hij taal als een spel en wat zegt dat? Te gast is Jean Paul van Bendegem De denker die centraal staat is Wittgenstein

“Er is een onbekende bedrieger, uiterst machtig en uiterst slim, die mij opzettelijk bedriegt. Zonder twijfel ben ik er dan ook, als hij mij bedriegt. En laat hij me bedriegen, zoveel als hij kan; hij zal het nooit gedaan krijgen dat ik niets ben, zolang ik zal denken dat ik iets ben.” Zo drukte René Descartes uit dat het feit dat we denken bewijst dat we bestaan. Wat doet Descartes in zijn Meditaties met twijfel en Godsbewijzen? Hoe lossen Hobbes, Spinoza en Berkeley zijn probleem van lichaam en geest op? En wat is bij Descartes het spanningsveld mentale representatie en de buitenwereld? Te gast is Carla Rita Palmerino De denker die centraal staat is Descartes

“Alles wat we van de waarheid weten, is dat de absolute waarheid buiten ons bereikt ligt” Zo drukte de middeleeuwse filosoof Nicolaus Cusanus uit dat elk begrip van de werkelijkheid begint vanuit het menselijk perspectief. Op welke manier is Cusanus een brug tussen middeleeuwen en moderniteit en in zekere zin al een kritiek op de moderniteit? Waarin ligt volgens hem de waarde van interreligieus dialoog? En welke invloed hebben de revolutionaire ontwikkelingen in de schilderkunst in zijn tijd op zijn denken? Te gast is Inigo Bocken. De denker die centraal staat is Cusanus.

“Mijn doel was niet om mij bezig te houden met het probleem van de waarheid, maar met het probleem van degene die de waarheid spreekt of met waarheidspreken als activiteit.” Wat bedoelde Michel Foucault met waarheid spreken? Op welke manier geeft hij stem aan gemarginaliseerden? Is post-truth te wijten aan het post-modernisme? Te gast is Martine Prange De denker die centraal staat is Foucault

“Het doel van het leven is het leven in overeenstemming. Dat is het leven volgens één rede en het harmonische leven. Want zij die in strijd leven met de rede, zij zijn ongelukkig.” Dit drukt de kern uit van het denken van Zeno van Citium, grondlegger van de Stoa. Op welke manier probeerde Zeno antwoord te geven op de vragen van Socrates? Wat is volgens hem het verband tussen jouw bestaan en het grote geheel? En wat is het verschil tussen goede en slechte emotie? Te gast is René Brouwer De denker die centraal staat is Zeno

“De mens is geordend tot God, als tot een doel dat het bevattingsvermogen van zijn rede overstijgt.” Op deze manier drukte de middeleeuwse filosoof Thomas van Aquino dat theologie én filosofie nodig zijn om de vraag naar de bestemming van de mens te beantwoorden. Op welke manier verbond hij Griekse en Arabische filosofie en de theologie? Waarom zette hij zich af tegen scheiding van lichaam en ziel; en van het aardse en het hemelse? En hoe laat hij zien dat de vraag naar God niet alleen een theologisch, maar ook een filosofische vraag is? Te gast is Rudi te Velde De denker die centraal staat is Thomas van Aquino

“Als we de grip van technologie op ons leven willen aanvechten, kunnen we dat alleen doen door ons te engageren.” Zo drukte de Duits-Amerikaanse filosoof Albert Borgmann uit dat technologie geen neutraal gegeven is, maar ons vormt. Welke grip heeft technologie op ons leven? Hoe past de Wok to Go in Borgmanns device paradigm? En op welke manier kunnen we voorkomen dat moderne technologie ons reduceert tot couch potato’s? Te gast is Cees Zweistra De denker die centraal staat is Borgmann

“Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt het.“ Op deze manier drukte de Franse filosofe Simone de Beauvoir uit dat de mens door niets bepaald is en zichzelf vanuit vrijheid heeft te denken. Wat zag De Beauvoir als het “vrouwenprobleem”? Hoe verhouden sekse en identiteit zich tot elkaar? En welk licht werpt haar denken op huidige discussies over gender? Te gast is Ruud Welten De denker die centraal staat is De Beauvoir