Podcast Filosofie

“Het bewustzijn is oorspronkelijk geen 'ik denk', maar een 'ik kan'". Zo drukte Maurice Merleau-Ponty uit dat je de wereld niet in eerste instantie met het denken tegemoet treedt, maar door middel van de mogelijkheden van het lichaam. Wat was de kritiek van Merleau-Ponty op Descartes? Hoe kan kunst ons bevrijden uit het reflexieve denken? En welk licht werpt zijn denken op discussies over gender en etniciteit? Te gast is Jenny Slatman De denker die centraal staat is Merleau-Ponty

“De steegjes van competitie zijn smal; elke stap terug is een stap naar meer ruimte en evenwichtigheid. De smaak van weelde beklijft kort; elk stukje soberheid is een beetje meer kalmte en gemoedsrust.” Dit is een van de vele aforismen die de Chinese filosoof Hong Zicheng verzamelde vanuit het daoisme, confucianisme en boeddhisme. Welke denklijnen zijn zichtbaar in zijn geschriften? Waarin verschilt het Chinese van het westerse denken? En welke invloed heeft de structuur van de Chinese taal op de filosofie? Te gast is Carlo Hover De denker die centraal staat is Hong.

“Het was eenvoudiger voor het liberalisme het volk uit te vinden dan het te bestuderen. Liberalen construeerden hun volk a priori, schiepen het uit herinneringen aan dingen die het eens gelezen had, kleedden het in Romeinse toga of met de mantel van een schaapshoeder. Niemand dacht aan echte mensen.” Zo drukte Alexander Herzen uit dat zolang materiële ongelijkheid in stand blijft, democratische idealen nooit gerealiseerd worden. Hoe laveert hij tussen illusie en idealisme? Waarom eten revoluties meestal hun kinderen op? En waarom pleit hij ervoor om altijd kritisch te blijven denken en je niet te laten gijzelen door abstracte concepten? Te gast is Thijs Kleinpaste De denker die centraal staat is Herzen

“Rechtvaardigheid en verstandige gematigdheid moeten aanwezig zijn in wie gelukkig wil zijn. Hij mag niet toestaan dat zijn begeerten teugelloos zijn, hij mag niet proberen die te verzadigen door een roversleven te leiden." Zo drukte Plato het belang van de deugden uit voor het goede leven. Waarom is Plato zo’n ijkpunt in de filosofiegeschiedenis? Wat was volgens hem het goede leven? En wat moeten we vandaag de dag met rechtvaardigheid, moed en verstandige gematigdheid? Te gast is Emma Cohen de Lara De denker die centraal staat is Plato

“Aan de mensen laten zien wat ze moeten doen om aan de tirannie en de ontaarding te ontsnappen, wanneer de samenleving zich van een aristocratie richting een democratie ontwikkelt.” Dat was volgens Alexis de Tocqueville het kernidee van zijn beroemde werk "Over de democratie in Amerika". Welke spanning ziet hij tussen vrijheid en gelijkheid? Wat zag hij als de kansen en gevaren van de moderne democratie? En waarom was volgens hem de Franse Revolutie niet de breuk die de revolutie zelf vond dat ze was? Te gast is Marijn Kruk De denker die centraal staat is De Tocqueville

“Als wij God liefhebben, overwegende dat hij niet bestaat, dan zal hij zijn bestaan openbaren.” Zo ging de Franse filosofe Simone Weil in op de plek van God, religie en het ik in de moderne tijd. Hoe bracht zij haar politiek-maatschappij engagement in praktijk? Hoe verbond zij de socialistische arbeidersbeweging en het christendom? Welke rol speelde mystiek in haar denken? Te gast is Marc de Kesel De denker die centraal staat is Weil

“Net zoals we zeggen dat een lichaam in beweging is en niet beweging in een lichaam, zo moeten we zeggen dat wij in denken zijn en niet dat denken in ons is.” Met deze woorden geeft Charles Peirce aan dat denken en materie niet gescheiden kunnen worden. Hoe wordt dit uitgedrukt in zijn pragmatisme, categorieënleer en semiotiek? Waarom introduceert hij tegenover inductie en deductie, abductie? En welke rol speelt de ‘educated guess’ in zijn werk? Te gast is Ciano Aydin De denker die centraal staat is Peirce

In 1947 verscheen De Pest van Albert Camus. Het werd direct een bestseller en ook nu staat het boek wereldwijd weer hoog op de boekenlijstjes door het Coronavirus. We gaan in deze speciale aflevering van de Podcast Filosofie in gesprek met Ruud Welten over deze nog altijd actuele klassieker.

“Bomen kunnen wellicht opschieten als bomen, ook al blijken ze onvruchtbaar of dragen ze wilde vruchten; paarden worden als paard geboren, ook al kun je er niets mee aanvangen. Mensen echter, neem dat van mij aan, worden niet geboren, maar gevormd.” Hiermee drukt Desiderius Erasmus het belang van opvoeding en geestelijke inspanning uit. Hoe verbindt Erasmus de klassieke filosofie en de christelijke traditie? Op welke manier was hij van zijn invloed op het denken over kerk, politiek en samenleving in zijn tijd? En wat maakt hem tot een van meest prominente Nederlanders aller tijden? Te gast is Han van Ruler De denker die centraal staat is Erasmus

“Aan mijn gymleraren, aan mijn trainers, aan mijn berggidsen, die mij hebben leren denken." Zo drukt Michel Serres uit dat we voelen, waarnemen en denken met ons lichaam. Wat bedoelt hij met “denken op alle plaatsen”? Wat is de waarde van ruis voor onze communicatie? En wat heeft zijn filosofie te maken met sport? Te gast is Aldo Houterman De denker die centraal staat is Serres

“Reeds de mythe is Verlichting, en; Verlichting slaat om in mythologie.” Zo drukte de Duitse filosoof Theodor Adorno uit dat de Verlichting zelf kan uitmonden in een totalitair systeem. Wat bedoelde Adorno met het niet-identiteit? Waarom was hij kritisch op de cultuurindustrie? En waarom is hij ook nu weer buitengewoon actueel? Te gast is Thijs Lijster De denker die centraal staat is Adorno

"De geschiedenis in een notendop. De meest serieuze parodie die ik ooit hoorde is deze: 'In den beginne was de onzin. En de onzin was, bij God. En God (goddelijk) was de onzin.'" Met deze woorden drukte Friedrich Nietzsche uit dat onzin het eerste of het laatste woord is over de werkelijkheid. Wat bedoelde Nietzsche hiermee en wat kunnen we zeggen over de meeste bekende begrippen uit zijn denken: - God is dood - Eeuwige wederkeer van hetzelfde - Übermensch - Wil tot macht? Te gast is Paul van Tongeren De denker die centraal staat is Nietzsche

“In het bijzonder wil ik onderstrepen dat noch het pad dat de uitgesproken fans aanbevelen, noch hetgeen de regelrechte criticasters voorstaan, juist is.” Zo houdt de hedendaagse Canadese filosoof Charles Taylor een pleidooi voor openheid en een blijvende kritische beschouwing van uitersten. Wat bedoelt Taylor met sterke evaluaties? Hoe keek hij aan tegen het zelf en secularisatie? En op welke manier werkt de dialectiek van Hegel door in zijn denken? Te gast is Guido Vanheeswijck De denker die centraal staat is Taylor

“Hebben we tegenwoordig een antwoord op de vraag wat we eigenlijk bedoelen met het woord ‘zijnd’? Allerminst. En dus is het zaak de vraag naar de zin van zijn opnieuw te stellen.” Zo drukte de Duitse filosoof Martin Heidegger uit dat in de filosofie de vraag naar het zijn vergeten is. Wat leert het hanteren van een hamer ons over hoe we met het zijn moeten omgaan? Wat is de keerzijde van onze focus op kijken, in plaats van de andere zintuigen? En wat is het belang van eindigheid? Te gast: Dirk de Schutter De denker die centraal staat: Heidegger

“Niettemin bestaat de moeilijkheid hierin: blijk te geven van de positieve kracht van de schizofrenie en op haar, als positiviteit, niet het brandmerk te drukken van tekortkoming of van vernieling die zij in de persoon aanricht” Zo drukte filosoof Gilles Deleuze uit dat we waanzin en verlangen niet moeten begrijpen als een negatieve kracht, maar als een positieve kracht. Waarom noemde Deleuze zijn hoofdwerk anti-Oepidus? Wat bedoelt hij met de soepelheid van het leven? En welke invloed heeft zijn denken gehad op gender studies? Te gast: Paul Moyaert De denker die centraal staat: Deleuze

“Het belang van mijn hele rede is verenigd in deze drie vragen: 1. wat kan ik weten? 2. wat moet ik doen? 3. waarop mag ik hopen?” Het antwoord op deze vragen is volgens Immanuel Kant het antwoord op de vraag: wat is een mens? Welke antwoorden gaf Kant op deze vragen? Wat bedoelde hij met de noumenale en fenomenale wereld? Welke revolutie ontketende in de filosofie? Te gast: Donald Loose De denker die centraal staat: Kant

“De rede moet rechter zijn in alles, in zowel politieke, natuurwetenschappelijke, als godsdienstige zaken.” Zo drukte de zeventiende-eeuwse filosoof Adriaan Koerbagh uit dat de rede de sleutel is tot kennis, geluk en vrede. Waarom hecht hij zo’n belang aan de rede? Waarom introduceerde hij de term ipstantie? En wat was zo radicaal aan zijn denken, dat hij uiteindelijk stierf in een tuchthuis? Te gast is Hannah Laurens De denker die centraal staat is Koerbagh

“We herkennen de moderne democratische revolutie het best aan de volgende omwenteling: geen enkele macht is aan een lichaam verbonden. De macht verschijnt als een lege plaats en zij die haar uitoefenen als eenvoudige stervelingen die haar slechts tijdelijk bezetten. (...) De democratie luidt de ervaring in van een ongrijpbare en onbeheersbare samenleving, waarin het volk (...) voortdurend zijn identiteit ter discussie zal stellen” Met deze woorden typeert de Franse filosoof Claude Lefort de democratische samenleving. Hoe keek Lefort aan tegen democratie? Wat bedoelt hij met de lege plaats van de macht? Waarom kan volgens hem uit democratie totalitarisme voortkomen? Te gast is Pol van de Wiel De denker die centraal staat is Lefort

“Het meest radicale onderscheid dat men bij de menselijke soort kan maken, is het onderscheid tussen twee typen schepsels: degenen die hoge eisen stellen aan zichzelf, met alle moeilijkheden en verplichtingen van dien, en anderzijds degenen die niets speciaals van zichzelf vragen, voor wie het leven zijn onveranderlijke gangetje gaat (..) zonder poging boven zichzelf uit te stijgen.” Met deze woorden introduceerde de Spaanse filosoof Ortega y Gasset de massamens. Wie is de massamens? Wat is de historische rede? Wat bedoelt Ortega met dat we in de Kantiaanse kerker opgesloten zitten? Te gast is Diederik Boomsma De denker die centraal staat is Ortega y Gasset

“Wat andere levende wezens kunnen of vermogen, hangt af van hun potentialiteit: ze kunnen dit of dat. Mensen zijn daarentegen de dieren die in staat zijn tot hun impotentialiteit.” Met deze woorden geeft de hedendaagse filosoof Agamben aan dat het in onze samenleving niet alleen gaat om kunnen, maar ook om niet-kunnen. Waarom neemt ‘kunnen’ zo’n centrale plek in in zijn denken? Wat bedoelt Agamben met het begrip homo sacer? En hoe kijkt hij naar gemarginaliseerden? Te gast is René ten Bos De denker die centraal staat is Agamben