Podkast Powszechny

3 lipca 2023 r. średnia temperatura na Ziemi przekroczyła 17 stopni po raz pierwszy w historii pomiarów. Rekord nie utrzymał się długo, bo dobę później znowu mieliśmy najgorętszy dzień na świecie. Kryzys klimatyczny już dzisiaj skutkuje klęskami, wielkimi migracjami i walką o zasoby. Ten odcinek podkastu poświęcamy najcenniejszemu zasobowi, jaki mamy na tej planecie: wodzie. W podróży odwiedzimy Sudan, brzegi dawnego Morza Aralskiego i pogranicze między Iranem a Afganistanem nad rzeką Helmand. Na podkast zapraszają: Wojciech Jagielski i Krzysztof Story

Katarzyna Kubisiowska: „Kora – ta postać, ten człowiek, ta kobieta, ta artystka – jest cały czas aktualna. Była na swój sposób nierozumiana, gdy pojawiła się na scenie. Już wtedy mówiła i zachowywała się tak, jak ładna, miła, grzeczna artystka, nie śpiewała miłości utęsknionej bądź utraconej, tylko wrzeszczała o żądzy pieniądza i boskim Buenos. Wykrzyczała to, o czym się nie mówiło: żądała wolności”.

W 1543 r. złotnik Benvenuto Cellini – znany awanturnik o wielkim talencie artystycznym – wykonał dla króla Francji Franciszka I absolutnie unikatową solniczkę. Jest to grupa rzeźb ze złota, zdobiona emalią i kością słoniową, zawierająca nie tylko pojemnik na sól, ale także na pieprz. Wśród licznych personifikacji, razem tworzących obraz harmonii świata, dwie główne postacie to nadzy mężczyzna i kobieta: uosobienia bóstw morza, z którego pozyskiwano sól, oraz ziemi, z której pochodzi pieprz. Jakie treści artysta zawarł w tym przedstawieniu? Jakie były losy solniczki po śmierci Franciszka I? Jak to się stało, że już w XXI wieku to arcydzieło zostało skradzione z jednego z najsłynniejszych muzeów europejskich?

Najemnicy z Grupy Wagnera na kilkanaście godzin zbuntowali się przeciwko rosyjskiej armii, państwu i prezydentowi Putinowi. Bunt się skończył, pozostaje pytanie: co dalej? Jak ma utrzymać się na tronie władca, który toleruje takie nieposłuszeństwo? W poszukiwaniu odpowiedzi i wskazówek cofniemy się 30 lat w przeszłość i sprawdzimy ile prawdy jest w powiedzeniu “historia lubi się powtarzać”. Na opowieść o puczach i przewrotach postkomunistycznej Rosji zapraszają: Krzysztof Story i Wojciech Jagielski.

Wojciech Plewiński, fotograf: „Wielki klucz wisiał nad obrazem. A ja Jacka Bocheńskiego, mimo woli, podpuszczam, i on staje pod tym kluczem. Fotografuję, mówiąc: Robię to, ale nie wiem, do czego jest ten klucz, który tajemniczo wygląda. A on na to: »ależ proszę pana, to jest klucz do mojego grobowca«”.

A także: czym są i jak powstały pustynne latawce z epoki kamienia? Gdzie najczęściej mieszkają osoby z depresją? Oraz czy rekiny wstrzymują oddech podczas nurkowania? Na przegląd naukowych wydarzeń minionego miesiąca zaprasza Łukasz Lamża.

Justyna Czechowska, tłumaczka: Do Polski przyjechałam tuż przed jej wejściem do Unii Europejskiej. I to był inny świat – była w nim moc, radość, że się wszystko otwiera. Że teraz będzie inaczej. I wtedy poczułam, że moja „szwedzka walizka”, którą mam ze sobą, w Polsce jest dużo warta.

Zabierzemy was dzisiaj do kraju, który tak długo walczył o wolność, że sam zaczął przypominać więzienie. Choć Erytrea właśnie świętuje 30. rocznicę niepodległości, nigdy jeszcze nie przeprowadzono w niej wolnych wyborów, a z żadnego innego kraju nie ucieka tak wielu obywateli. Tych, którzy zostaną, czeka bezterminowa służba wojskowa i jedna z najbardziej opresyjnych dyktatur na świecie. To opowieść o cenie i bliznach, które pozostawia po sobie wojna, nieodpartej pokusie władzy, która niszczy nawet niedawnych bohaterów i wyzwolicieli, a zwykłych ludzi wygania na pontony na Morzu Śródziemnym. Na podkast zapraszają: Wojciech Jagielski i Krzysztof Story.

Ireneusz Kania, tłumacz: „Fakt, że czas i przestrzeń, są tym samym, odkryłem sam, obserwując nasz zegar wielki stojący w pokoju. Miałem wtedy około 10 lat.

Kodeks Baltazara Behema to rękopiśmienny zbiór przywilejów i statutów miasta Krakowa, w którym są też roty przysiąg i ustawy cechów krakowskich. Powstał w początkach XVI wieku, i jest wyjątkowy ze względu na swą wspaniałą dekorację: zawiera 27 miniatur, które ukazują przedstawicieli mieszczańskich zawodów i rzemiosł. Jedna z nich przedstawia kram uliczny. Dlaczego jednak w tle widać w mieście pożar, czarny dym wydobywa się z jednego z kominów, a na ulicy stoi klatka z lwem? Co ma to wszystko do przedstawionej na pierwszym planie sprzedawczyni z ulicznego kramu i flirtującego z nią błazna?

Anna Dymna, aktorka: „Wychodząc na scenę, mogę oczyścić mój organizm ze wszystkich złych emocji, które na użytek sztuki w sobie budzę i wyrzucam, i morduję, i nienawidzę, i krzyczę. A po spektaklu: anioł. Mąż ma dobrze, bo nie mam już na niego siły.

Ukryta w Himalajach Dolina Kaszmirska jest nie tylko tłem dla najpiękniejszych scen miłosnych bollywoodzkiego kina. To dom dla siedmiu milionów ludzi i jedyne miejsce w Indiach, gdzie muzułmanie stanowią większość. Dlaczego zatem jest pod kontrolą Indii, a nie Pakistanu? Jak stała się areną sporu światowych mocarstw i co w tej sprawie mają do powiedzenia Chiny? Po co premier Indii zaprasza do Kaszmiru zagranicznych gości z grupy G20 i dlaczego w 2019 r. rozmontował ustaloną dekady temu autonomię prowincji? I czy Wojciech Jagielski naprawdę spał w tym samym pokoju, co Mick Jagger? Na podkast zapraszają: Wojciech Jagielski i Krzysztof Story

A także: z czego się składa sztuczne ścięgno? Czy jest sens wstawać na ósmą na zajęcia? I skąd wziąć tłuszczyk do syntetycznego mięsa? Na przegląd wydarzeń naukowych minionego miesiąca zaprasza Łukasz Lamża.

W Etiopii po dwóch latach krwawej, okrutnej wojny w Tigraju został w listopadzie 2022 r. zawarty zaskakujący pokój. Na ile będzie trwały w kraju podzielonym między skonfliktowane grupy etniczne, z których każda ma własne partyzantki, broń i tysiące powodów, by mścić się na sąsiadach? Czy Etiopia zostanie wciągnięta w wojnę sudańskiego sąsiada? Czy upora się z plagą kradzieży pomocy humanitarnej? A może premier Abiy Ahmed, laureat pokojowej nagrody Nobla, po latach zbrodni wojennych naprawdę zapewni Etiopii stabilność? Na podkast zapraszają: Wojciech Jagielski i Krzysztof Story.

Czy jedna barwa może być droższa od innych? Oczywiście, zwłaszcza jeśli mówimy o pigmentach naturalnych. Czynnik ekonomiczny ma niebagatelne znaczenie w kształtowaniu się symboliki kolorów – te najdroższe stawały się barwami władzy, splendoru i świętości. Najkosztowniejszym barwnikiem w starożytnej Europie była purpura tyryjska. Jak ją produkowano? Jaka była symbolika tego koloru? I co ma z nim wspólnego Herkules oraz jego pies? Zaprasza Magdalena Łanuszka

Joanna Braun, scenografka: „Kontaktowanie z duchami jest moim nałogiem, manią, w efekcie: przyjemnością”.

Jakub Kornhauser, poeta i eseista: „Poezja mojego ojca to nie było coś, co bym czytał pasjami. Na trzecim roku studiów, zdając egzamin z teorii literatury, dostałem pytanie o książkę Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego »Świat nieprzedstawiony« i powiedziałem, zgodnie z prawdą, że nie czytałem”.

Od połowy kwietnia w Sudanie znów trwa wojna. Tym razem jednak polem bitwy nie są dalekie prowincje, a stolica kraju. Nad Chartumem, jednym z największych miast Afryki, latają samoloty wojskowe. Do tej pory życie straciło ponad pół tysiąca cywilów. Dziwna to wojna, bo po obu stronach stoi sudańska armia, a o władzę biją się dwaj generałowie. Kim są? Jakie interesy łączą ich z Arabią Saudyjską, Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi i rosyjską Grupą Wagnera? Jak doszło do tego, że Sudan ma dwie niezależne armie, które dzisiaj skaczą sobie do gardeł? Czy kraj znów czeka krwawa wojna domowa? Na podkast zapraszają: Wojciech Jagielski i Krzysztof Story.

A także: co można wyczytać z jednej łzy, jak zbudować komputer, żeby przypominał mózg i czy naukowcy powinni być polityczni. Na przegląd wydarzeń naukowych minionego miesiąca zaprasza Łukasz Lamża.

Taras Woźniak, dyrektor Lwowskiej Galerii Sztuki: „O co tak naprawdę walczą Rosjanie? O to, żeby pozbawić nas swojej tożsamości. Im nie chodzi nawet o zabijanie, lecz o mentalność narodu: żeby stał się Rosją”. Lwowska Galeria Sztuki została 29 marca 2023 r. uhonorowana XXIV Nagrodą im. prof. Aleksandra Gieysztora.